Pan Tadeusz

Narrator snuje opowieść o Ostatnim Zajeździe na Litwie w 1811 roku, kiedy to do rodzinnego litewskiego dworku w Soplicowie powraca po ukończeniu nauk Tadeusz Soplica. Gospodarzem majątku jest stryj i opiekun młodzieńca, Sędzia. Zwiedzając stare zakamarki, Tadeusz spotyka Telimenę, dojrzałą kobietę, która porusza wyobraźnię młodzieńca, budząc w nim pożądanie i namiętność. Podczas kolacji wydanej na Zamku, o który się toczy spór pomiędzy rodziną Sopliców a ostatnim potomkiem Horeszków Hrabią, Tadeusz nawiązuje z Telimeną romans. Wkrótce jednak zakochuje się od pierwszego wejrzenia w młodziutkiej Zosi. Tymczasem powszechnie szanowany i znany ze swych patriotycznych czynów ksiądz Robak, widząc szansę na odzyskanie przez Polskę niepodległości, przygotowuje powstanie na Litwie, które ma ułatwić Napoleonowi atak na Rosję. Prowadzi działalność konspiracyjną, ukrywając swą prawdziwą tożsamość nie tylko przed wrogami, ale też przed rodziną i przyjaciółmi. Ksiądz Robak jest bowiem ojcem Tadeusza, porywczym szlachcicem Jackiem Soplicą, który przed laty wiedziony pychą zastrzelił Stolnika Horeszkę. Potem by odkupić winy, wstąpił do klasztoru. Za tę zbrodnię na całym rodzie Sopliców mści się wierny sługa Stolnika, klucznik Gerwazy.